Κλέφτες και αστυνόμοι ζητούν αναγνώστες

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΑΦΚΟΥ

Ο Πουαρό απέθανε, ζήτω ο… ποιος; Διότι εκεί που έκαναν παιχνίδι οι Αμερικανοί και οι Αγγλοι – δυο εντελώς διαφορετικές σχολές – κάνει παιχνίδι πια όλος ο κόσμος. Ως και οι Ελληνες, ενίοτε με λαμπρά παραδείγματα. Το συμπέρασμα εξάγεται, χωρίς καμιά βιασύνη και από την τελευταία φουρνιά αστυνομικών μυθιστορημάτων, που, λόγω εποχής, ξεφυτρώνουν όπως οι πολύχρωμες ομπρέλες και οι ξαπλώστρες στις παραλίες.

Αστυνομικά εποχής, σύγχρονα ή μελλοντολογικά, μελέτες πάνω στην εγκληματικότητα και το κράτος, μυθιστορήματα που αναβιώνουν ιστορικά πρόσωπα ή κατά συρροή δολοφόνους που στον καιρό τους έγιναν διάσημοι, μεγάλες και λιγότερες γνωστές υπογραφές, όλα υπάρχουν.

*Να πιάσουμε το νήμα από την αυτοκρατορική Ρώμη, με την οποία ασχολείται για ένατη φορά ο Τζον Μάντοξ Ρόμπερτς (σειρά «SPQR» – Senatus PopulusQue Romanus – Η γερουσία και ο ρωμαϊκός λαός) μέσα από το «Η πριγκίπισσα και οι πειρατές» (εκδόσεις «Intro Books», μετάφραση Νίκος Τσαπαρής). Οπου ο συγκλητικός Δέκιος Μέτελλος ο νεότερος αυτή τη φορά αναλαμβάνει να καθαρίσει τη Μεσόγειο από τους πειρατές, ταξιδεύει στην Κύπρο κι εκεί βρίσκει αίφνης απρόοπτη σύμμαχό του την… Κλεοπάτρα. Φυσικά στο τραπέζι θα πέσουν μερικές απόπειρες δολοφονίας κι ένας καίριος φόνος, που, όπως θα αποδειχτεί, συνδέονται με την αρχική αιτία του ταξιδιού του. Τα παραπάνω μοιάζουν αφελή και παιδικά ίσως, όμως ο Ρόμπερτς είναι μάστορας και έτσι μπορεί να αναβιώσει ρεαλιστικά την εποχή και αυτή τη φορά κοντά στους τρόπους της Ρώμης να προσθέσει κι αυτούς της Κύπρου. Ανάμεσα στις αράδες κι αυτή τη φορά κρύβεται ένα σχεδόν πολιτικό μυθιστόρημα.

Αληθινή ιστορία
*Επιμένοντας στο παρελθόν, να πάμε στην «Κόκκινη δράκαινα» του Γιώργη Μασσαβέτα (εκδόσεις «Ηλέκτρα»), όπου ο συγγραφέας αξιοποιεί τόσο τη βαθιά γνώση του ρεπορτάζ αλλά και τον λογοτέχνη μέσα του που κατά καιρούς εμφανίζει. Αναβιώνει δε την ιστορία της Χαρούλας Παπαγιάννη, που κάποτε συγκλόνισε τη μεταπολεμική Αθήνα. Η Παπαγιάννη ήταν αυτό που λέμε σήμερα «serial killer». Είχε κάνει εφτά φόνους για τους οποίους δικάστηκε και καταδικάστηκε και, πριν αυτοκτονήσει, πρόλαβε να σκοτώσει κι έναν γιατρό στην ψυχιατρική κλινική όπου νοσηλευόταν. Ευφάνταστοι δημοσιογράφοι τότε έβγαλαν το συμπέρασμα πως ήταν κομμουνίστρια, εξ ου και το προσωνύμιο «Κόκκινη δράκαινα».

Ο συγγραφέας αποδίδει με θαυμαστό τρόπο το κλίμα της εποχής, φωτίζει το χαρακτήρα της ηρωίδας του και εν τέλει μας αφήνει να καταλάβουμε πως η Παπαγιάννη ήταν δημιούργημα των καιρών της. Και εδώ έχουμε να κάνουμε με βιβλίο που φλερτάρει έντονα με την πολιτική.

*Η αποθέωση ωστόσο του φλερτ με την πολιτική δεν έρχεται μέσα από ένα μυθιστόρημα, αλλά μέσα από μια μελέτη που διαβάζεται ως τέτοιο. Με τίτλο «Η Μαφία και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος» και υπότιτλο «Η συμπαιγνία των Συμμάχων με το οργανωμένο έγκλημα 1941-1950» (εκδόσεις Ιωλκός, μετάφραση Ελευθερία Τσίτσα) ο βρετανός ιστορικός Τιμ Νιούαρκ ανοίγει ένα θέμα που επιχειρούν μονίμως να ξεχάσουν τόσο στην Ιταλία όσο και στις ΗΠΑ και στην Αγγλία. Στο βιβλίο καταγράφεται εμπεριστατωμένα η σχέση του οργανωμένου εγκλήματος με τις μυστικές υπηρεσίες των συμμάχων που έφτασε στο σημείο να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την πλήρη ανεξαρτησία της Σικελίας. Να θυμίσουμε εδώ πως η Μαφία βρισκόταν υπό άγριο διωγμό από τον Μουσολίνι και πως ο θρύλος (;) θέλει τον Λάκι Λουτσιάνο να αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ της οργάνωσής του και των συμμάχων, διαρκούσης της απόβασης στη Σικελία. Εννοείται πως ο Νιούαρκ στηρίζει την έρευνά του χρησιμοποιώντας το αρχειακό υλικό των μυστικών υπηρεσιών, που έπαψε πια να είναι απόρρητο λόγω της παρόδου του χρόνου.

*Και από το παρελθόν να περάσουμε στο μέλλον ή μάλλον στον κλειστοφοβικό μελλοντικό κόσμο που δημιουργεί (σε 500 σελίδες!) ο πρωτοεμφανιζόμενος και νεότατος (28 χρόνων) Χάρης Χριστοφορίδης στο «Ρέιβεν Σίτυ» (εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα»). Η πόλη που φαντάζεται ο Χριστοφορίδης είναι η τελευταία Βαβέλ, όπου η συννεφιά κυριαρχεί στον ουρανό αλλά και μέσα στους κατοίκους της, που με ελάχιστες εξαιρέσεις έχουν βουλιάξει στην απάθεια, έχοντας ηττηθεί από το σύστημα. Ηρωάς του είναι ένας ντετέκτιβ με τυπικά σουσούμια (του αρέσουν η τζαζ και οι γυναίκες), ο Ντγέμιαν Κρόου, που επί του προκειμένου προσπαθεί να βγάλει το ψωμί του καταδιώκοντας έναν κατά συρροή δολοφόνο. Νουάρ ατμόσφαιρα σε μια μετά-matrix εποχή.

*Ενας γιατρός δεν θα μπορούσε παρά να τοποθετήσει την πλοκή του βιβλίου του στο χώρο που ξέρει καλύτερα από κάθε άλλο, σ’ ένα νοσοκομείο. Ετσι και ο Ντίνος Οικονόμου που στο «Μνημόσυνο της χελώνας» (εκδόσεις Καστανιώτη), το πέμπτο κατά σειρά μυθιστόρημά του, στήνει τρεις φόνους στον μικρόκοσμο ενός κεντρικού νοσοκομείου των Αθηνών, διαρκούσης της χούντας. Τρεις φόνους για τους οποίους ο αναισθησιολόγος Αλέξης Τραυλός σπαταλά ενέργεια ανασκαλεύοντας τα κενά και τα παράδοξά τους. Ανατροπές και εκπλήξεις σ’ ένα οδοιπορικό όπου κανείς δεν είναι εξ ορισμού αθώος.

*Συνεχίζοντας ελληνικά βρίσκουμε τα «Ελληνικά εγκλήματα 2» (εκδόσεις Καστανιώτη), δεκατρείς αστυνομικές ιστορίες γραμμένες από ισάριθμους συγγραφείς, παλαιότερους μετρ, νεότερους αλλά και πρωτοεμφανιζόμενους. Σε επιμέλεια του Ανταίου Χρυσοστομίδη, οι: Παναγιώτης Αγαπητός, Ανδρέας Αποστολίδης, Σέργιος Γκάκας, Τιτίνα Δανέλλη, Αθηνά Κακούρη, Κώστας Κατσουλάρης, Ιερώνυμος Λύκαρης, Πέτρος Μάρκαρης, Πέτρος Μαρτινίδης, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Μανώλης Πιμπλής και Φίλιππος Φιλίππου. Ο Μάρκαρης εστιάζει όπως πάντα σε κοινωνικό θέμα. Γράφει για ένα πτώμα και ένα πηγάδι για να τονίσει πως τα ΜΜΕ είναι η αστυνομία της εποχής. Από την άλλη, ο φαν τού Βυζαντίου Παναγιώτης Αγαπητός αποδεικνύει πως ένα έγκλημα που έγινε τότε μπορεί να έχει επιπτώσεις και σήμερα. Οσο για την Αθηνά Κακούρη προσπαθεί να βρει το νήμα του φόνου ενός καθάρματος, μέσα σε καπνούς και εκρηκτικά.

Έγκλημα και τιμωρία
*Μιας και η αναφορά σε εκλεκτές κυρίες, να πάμε και σε μια από τις σημαντικότερες τού είδους, την Πατρίτσια Χάισμιθ, που εκπλήσσει με «Το αγόρι που ακολουθούσε τον Ρίπλεϊ» (εκδόσεις «Αγρα», μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης). Και εκπλήσσει γιατί επιλέγει μια πιο «χαλαρή» πλοκή, με συνεχείς όμως ανατροπές και με πικρή τελική γεύση. Ο Ρίπλεϊ εδώ δεν ασχολείται τόσο με έργα τέχνης (υπάρχουν βέβαια κι αυτά) και δεν σκοτώνει επί τούτου (αλλά περίπου κατά λάθος). Απλώς περιθάλπει ένα αγόρι, που έχει αποφασίσει να φύγει από το σπίτι του, έχοντας κάνει έναν φόνο για τον οποίο κανείς δεν το κατηγορεί, παρά μόνο η συνείδησή του. Ενα γοητευτικό μυθιστόρημα για το έγκλημα και την τιμωρία, με μόνο ατιμώρητο τον κεντρικό ήρωα της Χάισμιθ.

*Ο Τζόρτζιο Φαλέτι είναι Ιταλός, έγραψε το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα σε ηλικία 50 χρόνων, έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως, γράφει επίσης στίχους για τη Μίλβα και στο τελευταίο του βιβλίο ασχολείται με τους Ινδιάνους. Ο λόγος για την «Επιστροφή» (εκδόσεις «Μεταίχμιο», μετάφραση Βέρα Δαμόφλη). Επί του προκειμένου ήρωας του Φολέτι είναι ο Τζιμ Μακένζι, γόνος λευκού πατέρα και ερυθρόδερμης μητέρας, που δεν μπόρεσε να συμφιλιωθεί ποτέ με την καταγωγή του. Θα επιστρέψει ωστόσο ύστερα από χρόνια στον καταυλισμό των Ναβάχο όπου μεγάλωσε. Κι ενώ μια σειρά από φόνους θα αναστατώνουν τη μικρή κοινότητα, ο Μακένζι θα συνειδητοποιήσει πως δεν μπορεί ν’ αρνείται πια ούτε την καταγωγή του, ούτε και τη συμφιλίωση με το σκοτεινό παρελθόν του.

*Ο Χένινγκ Μάνκελ είναι μια ακόμα περίπτωση συγγραφέα που μπορεί να ζει από τα βιβλία του, αφού ούτε λίγο ούτε πολύ έχει πουλήσει περί τα… 50 εκατομμύρια αντίτυπα σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολυβραβευμένος τόσο στην πατρίδα του, όσο και γενικότερα στη Σκανδιναβία αλλά και στη Γερμανία, στην Ελλάδα έχει επίσης αποκτήσει το κοινό του, αφού ήδη κυκλοφορούν τρία βιβλία του, πάντα με κεντρικό ήρωα τον επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ, συν το πρόσφατο «Ενα βήμα πίσω» (μετάφραση Λύο Καλοβυρνάς), όλα από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ο συγγραφέας στήνει το σκηνικό του παραμονή της γιορτής του Μεσοκαλόκαιρου, όταν μια παρέα από νεαρά παιδιά, ντυμένα με κοστούμια εποχής, δολοφονούνται, ενώ λίγο αργότερα βρίσκεται νεκρός και ένας από τους συνεργάτες του Βαλάντερ. Το κλειδί θα βρεθεί στη σύνδεση αυτών των δύο ξεχωριστών φονικών.

Ο κατάσκοπος και ο Φλομπέρ
*Οταν επί πέντε χρόνια δουλεύεις στις μυστικές βρετανικές υπηρεσίες και εν τέλει «σε δίνει» ο Κιμ Φίλμπι, διπλός πράκτορας που αυτομόλησε στην ΕΣΣΔ, καίγεται το χαρτί σου. Οπότε τι κάνεις; Αν σε λένε Ντέιβιντ Κόρνγουελ, δίνεις στον εαυτό σου το ψευδώνυμο Τζον Λε Καρέ και γίνεσαι εκατομμυριούχος γράφοντας βιβλία για κάτι που ξέρεις καλά, για τη διεθνή κατασκοπία. Κι ανάμεσα σ’ αυτά το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» (εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος).
Μέρος μιας άτυπης τριλογίας και περίφημη τηλεοπτική σειρά με πρωταγωνιστή τον Αλεκ Γκίνες, ο «Κλήρος» θέλει τον Σμάιλι, τον καλύτερο ήρωα του Λε Καρέ, να προσπαθεί να ξετρυπώσει έναν τυφλοπόντικα που έχει φωλιάσει στα ανώτερα κλιμάκια της βρετανικής αντικατασκοπίας. Για να το επιτύχει, θα οδηγηθεί σ’ μια δύσκολη παρτίδα σκάκι με τον Κάρλα, τον σοβιετικό ομόλογό του. Σημειώστε πως ο συγγραφέας έδωσε στον «Τυφλοπόντικα» τα χαρακτηριστικά του Φίλμπι.

*Η διάσημη Εμα Μποβαρί του Φλομπέρ ερωτεύτηκε τον ίδιο τον έρωτα, έζησε με ψευδαισθήσεις, διέλυσε το σπίτι της και εν τέλει αυτοκτόνησε με αρσενικό. Πλην όμως στο μυθιστόρημα του Φιλίπ Ντουμένκ «Ποιος σκότωσε την Εμα Μποβαρί» (εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», μετάφραση Γιώργος Ξενάριος) τα τελευταία της λόγια είναι: «Δεν αυτοκτόνησα, με δολοφόνησαν»…
Δύο αστυνομικοί θα κληθούν να διαλευκάνουν την υπόθεση. Σύντομα θα βρεθούν αντιμέτωποι με έναν απατημένο σύζυγο, έναν ενεχυροδανειστή, μια σκληρή και αποφασιστική γυναίκα, έναν κυνικό ηδονοθήρα, ένα φιλήδονο φαρμακοποιό αλλά και με τη σιωπή ενός ολόκληρου χωριού.
Σημειώνει ο Ξενάριος στον πρόλογό του: «Ο συγγραφέας πλέκει ένα αστυνομικοφανές αίνιγμα: φόνος ή αυτοκτονία; Και προς τούτο χρησιμοποιεί όλα τα πρόσφορα μέσα: μεταθέσεις ρόλων, πλαστοπροσωπίες, ετεροχρονισμούς, επινοήσεις νέων προσώπων, σε νέα αφήγηση η οποία κρατάει από την παλιά μόνο ό,τι της είναι απαραίτητο ώστε, γόνιμα, να την πλαστογραφήσει».
Λοιπόν, ποιον απ’ όλους αυτούς τους φόνους θα εξιχνιάσετε ως το επόμενο Σαββατοκύριακο;

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

22/06/2008