Παιδοκτόνοι

Tης ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ

«Παρ’ όλο που γνωρίζω ποια φρίκη θα τολμήσω, πιο μεγάλος είναι ο θυμός από τα λογικά μου, αυτός που τα δεινά γεννάει του κόσμου».

Αυτά τα λόγια, βάζει στο στόμα της Μήδειας ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης, λίγο πριν αυτή σκοτώσει τα δύο παιδιά της. Ήξερε λοιπόν η Μήδεια, κατά τον ποιητή, τι έκανε. Γνώριζε τη φρίκη που θα διαπράξει αφαιρώντας τη ζωή των παιδιών της, αλλά ο θυμός της, το πάθος της, η προδοσία του Ιάσονα την τύφλωσε. Η παράφορη απαίτηση για εκδίκηση συγκρούστηκε με τη μητρική αγάπη και τελικά τη νίκησε.

Επίκαιρο το έργο του Ευριπίδη και ίσως μια εξήγηση στην ανερμήνευτη για τους περισσότερους πράξη της παιδοκτονίας.

Αφορμή, το πέρα από νου και λογική έγκλημα, που έγινε στο Ηράκλειο της Κρήτης, όταν ένας 40χρονος εργάτης, για να εκδικηθεί την εν διαστάσει σύζυγό του, έπνιξε μέσα σ’ ένα φράγμα, τα τρία αγόρια του, ηλικίας 11, 4 και 2 χρόνων.

«Ήξερε τι έκανε. Το σχεδίαζε εδώ και καιρό. Ψύχραιμος. Τρομοκρατήθηκε μόνο όταν άκουσε τους αστυνομικούς να του λένε, μπλοφάροντας, ότι ο ένας γιος του ζει», λένε οι ειδικοί.

«Αγαπάω τα παιδιά μου. Αλλά εσύ μου τα στερείς. Εσύ φταις γι’ όλα. Όταν πεθάνω, να με θάψετε μαζί τους…», έγραφε στο ημερολόγιό του ο παιδοκτόνος.

Είναι ένα από τα πιο άγρια εγκλήματα που έγιναν στη χώρα μας από γονιό. Η κοινή γνώμη είχε και πάλι συγκλονιστεί το 1987 στη Χαλάστρα της Θεσσαλονίκης, όταν και αυτή τη φορά ένας πατέρας είχε σκοτώσει -πυροβολώντας- τα τρία παιδιά του και στη συνέχεια είχε αυτοκτονήσει.

Χρόνια τώρα όμως η παιδοκτονία, είτε αφορά μάνα είτε πατέρα, έρχεται και ξανάρχεται σαν απόλυτη φρίκη να διαρρήξει για άλλη μια φορά τον κοινωνικό ιστό. Να περιγράψει τα όρια, μεταιχμιακά ή μη, του ανθρώπινου είναι. Η λίστα της φρίκης, μεγάλη. Οι περισσότερες παιδοκτονίες έχουν σημειωθεί στην επαρχία. Όσο για τη μοίρα των δραστών, άλλοι αυτοκτόνησαν, άλλοι πέθαναν στη φυλακή και άλλοι βρίσκονται στις ψυχιατρικές κλινικές των σωφρονιστικών καταστημάτων. Ένας από αυτούς, ο Βασίλης Λυμπέρης, εκτελέστηκε το 1972. Ήταν ο τελευταίος κρατούμενος που του επιβλήθηκε η θανατική ποινή.

Ο Λυμπέρης είχε καταδικαστεί σε θάνατο γιατί έκαψε ζωντανούς τη γυναίκα του, τα δύο παιδιά τους και την πεθερά του. Περιέλουσε το σπίτι του στη Μεταμόρφωση Χαλανδρίου με βενζίνη και έβαλε φωτιά την ώρα που οι δικοί του κοιμόνταν. Οι σχέσεις του ζευγαριού δεν ήταν καλές και εκείνος πίστευε ότι η αιτία του κακού ήταν η πεθερά του.

Στο δικαστήριο είχε υποστηρίξει ότι δεν γνώριζε πως εκείνο το βράδυ μέσα στο σπίτι ήταν και τα παιδιά του. «Αν δεν με πιστεύετε -είχε πει- να με εκτελέσετε αυτήν τη στιγμή». Και τον εκτέλεσαν.

Τον Ιανουάριο του ’94 εκατομμύρια συνειδήσεις συγκλονίζονται από την είδηση που έρχεται από την Ερμιόνη της Αργολίδας. Ο 40χρονος ελαιοχρωματιστής Μανώλης Δουρής, πατέρας 7 παιδιών, βιάζει και σκοτώνει το τελευταίο του παιδί, τον 6χρονο γιο του Νίκο.

«Είμαι ένα μεγάλο κτήνος, αφού κατάφεραν τα χέρια μου με απάνθρωπο τρόπο να κάνουν αυτό που έκαναν. Για μένα δεν έπρεπε να υπάρχει ούτε σωτηρία ούτε λύπηση, μόνο βασανισμός μέχρι να πεθάνω», είπε ο παιδοκτόνος την επόμενη μέρα στο συνάδελφο Γιώργο Μαρνέλλο, που πήγε στην Ερμιόνη και μίλησε μαζί του.

Τότε είχε υποστηρίξει ότι αυτό που έγινε ήταν αποτέλεσμα της αρρώστιας που τον βασάνιζε χρόνια. «Με έπιαναν κρίσεις και δεν έβλεπα μπροστά μου. Ο καθένας με την πάθησή μου το ίδιο μπορεί να έκανε». Ο Μανώλης Δουρής αργότερα αναιρεί την ομολογία του και υποστηρίζει μέχρι και το θάνατό του ότι δεν σκότωσε αυτός το παιδί του.

Ο Δουρής αυτοκτονεί στις 25 Φεβρουαρίου του 1996 στις φυλακές της Τρίπολης, όπου βρισκόταν.

Το Σεπτέμβριο του ’94 ο 43χρονος αγρότης Νικόλαος Δημόπουλος σκοτώνει με τσεκούρι το 16χρονο γιο του Γιώργο, την ώρα που κοιμόταν, στη Λευκάδα Φθιώτιδας. Το έγκλημα έγινε γιατί ο νεαρός έκανε παρατήρηση στον πατέρα του να σταματήσει να πίνει και να μεθάει. Ο δράστης αρνήθηκε να απολογηθεί και να μιλήσει για την πράξη του.

Το Νοέμβριο του ’95 η Καλλιόπη Αναγνωστίδου, 27 ετών, που έπασχε από έντονα ψυχολογικά προβλήματα, είχε κάνει εφτά απόπειρες αυτοκτονίας, σκοτώνει το τρίχρονο παιδί της, Δημήτρη, στο Αιγάλεω. Το δικαστήριο διέταξε τον εγκλεισμό της γυναίκας σε δημόσιο ψυχιατρείο. Από κει η γυναίκα γράφει γράμματα παντοτινής αγάπης στο γιο της, που η ίδια του είχε αφαιρέσει τη ζωή.

Τον Απρίλιο του ’96 ο Κώστας Ματσούκας, 35 χρόνων, μικροπωλητής, πατέρας τεσσάρων παιδιών, κάτοικος Αγρινίου, πυροβολεί και σκοτώνει μπροστά στα μάτια του αστυνομικού διευθυντή, του αντιδημάρχου Αγρινίου και ενός φίλου του, τον 5χρονο γιο του Γιάννη. Στη συνέχεια αυτοπυροβολήθηκε, αλλά τραυματίστηκε ελαφρά.

Ο δράστης μόλις μαθαίνει ότι το παιδί του έχει πεθάνει, καταρρέει και φωνάζει ότι το έκανε για να εκδικηθεί τη φίλη του με την οποία είχε αποκτήσει το παιδί και η οποία δεν του έδινε την επιμέλειά του.

Τον Ιούλιο του ’96 ένα μεγάλο ερωτηματικό γεννιέται στα χείλη όλων μας. «Πώς μπόρεσε να το κάνει; »

Ο 54χρονος Απόστολος Κοσμάς, μηχανολόγος, επιχειρηματίας, κάτοικος Κηφισιάς, πατέρας τριών αγοριών, σκοτώνει με τσεκούρι μέσα στο σπίτι τους τον πρωτότοκο γιο του Βαγγέλη, 27 χρόνων, ο οποίος αντιμετώπιζε έντονα ψυχολογικά προβλήματα. Στη συνέχεια μεταφέρει το πτώμα του παιδιού του στον Κάλαμο, το περιλούζει με βενζίνη και το καίει.

«Ήταν επικίνδυνος. Υποφέραμε όλοι μας. Μετανιώνω, αλλά νόμιζα ότι έκανα αυτό που έπρεπε», δήλωσε ο παιδοκτόνος.

Ο Κοσμάς, που αντιμετώπιζε προβλήματα με την καρδιά του, πέθανε από έμφραγμα μέσα στις φυλακές.

Το Φεβρουάριο του ’97, η 48χρονη Παναγιώτα Τσιφρικά, μητέρα πέντε παιδιών, δηλητηριάζει την 22χρονη κόρη της Κωνσταντίνα, έγκυο 9 μηνών, γιατί δεν άντεχε την ντροπή, επειδή η κόρη της ήταν ανύπαντρη, στο Κακοτάρι Ηλείας.

«Η Κωστούλα με ξεφτίλισε. Έπρεπε να ξεπλύνω την ντροπή και ζητώ η κοινωνία και ο Θεός να με συγχωρήσουν», υποστηρίζει στην απολογία της η Τσιφρικά.

Το Κακουργιοδικείο Ζακύνθου, το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς κρίνει ένοχη την Παναγιώτα Τσιφρικά για ανθρωποκτονία και βίαιη διακοπή κύησης, επιβάλλοντας σε αυτήν φυλάκιση 10 ετών και 6 μηνών, την ελάχιστη των ποινών, με το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου, κάνει όμως δεκτό το αίτημα αναστολής εκτέλεσης της ποινής, με αποτέλεσμα η Τσιφρικά να αφεθεί ελεύθερη, μέχρι να γίνει η δίκη της στο Εφετείο.

Στο δικαστήριο η Τσιφρικά υποστήριξε ότι ποτέ δεν ομολόγησε το φονικό και ότι η αστυνομία την ανάγκασε να γράψει όλα αυτά, ενώ ισχυρίστηκε ότι η κόρη της αυτοκτόνησε.

ΤΕΣΣΕΡΙΣ EIΔIKΟI ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΡΑ

Μπορεί άραγε να ερμηνευτεί η πράξη της παιδοκτονίας; Υπάρχει εξήγηση σ’αυτό που σε όλους εμάς φαντάζει αποτρόπαιο, φρικιαστικό, παράλογο; Οι παιδοκτόνοι (μάνα ή πατέρας) είναι δυνατόν να αποποιούνται το μητρικό ή πατρικό φίλτρο και να αφαιρούν τη ζωή από τα ίδια τα παιδιά τους; Γιατί οι άνθρωποι αυτοί, που δημιούργησαν, γέννησαν, μεγάλωσαν και αγάπησαν τα παιδιά τους, οδηγούνται στην πράξη της παιδοκτονίας; Ποιες είναι οι αιτίες και τα κίνητρα των ανθρώπινων αυτών συμπεριφορών; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνουν τέσσερις διακεκριμένοι επιστήμονες.

Nα «σκύψουμε» στην οικογένεια

Γιώργος Πιπερόπουλος: Καθηγητής Eπικοινωνιολογίας, ψυχολόγος- επικοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

«Όσο και αν ακούγεται παράξενο, οι επαναλήψεις των πράξεων ενός μυθικού Κρόνου ή της τραγικής Μήδειας, στα σύγχρονα αστικοβιομηχανικά κοινωνικά συστήματα, μας οδηγούν σε τρεις συγκεκριμένες διαπιστώσεις:

Μέσα από μια δαιδαλώδη, συχνά παρανοϊκή θεώρηση της πραγματικότητας, ένας άνδρας αποποιείται τις ευθύνες του ως γεννήτορας ή μια γυναίκα τις δικές της ως μητέρα, και επιτρέπουν στο ενστικτώδες πάθος τους για τον ή την σύντροφό τους, να χρησιμοποιήσουν στην προσπάθειά τους να τους πληγώσουν, αυτό που συνιστά ίσως την ύψιστη ανάμεσα στις ανθρώπινες αξίες, δηλαδή το παιδί που γεννάμε. Μερικοί σκοτώνουν όχι μόνο για να εκδικηθούν, αλλά επειδή παραλογίζονται σε σύγκριση με τα αναμενόμενα και το σκεπτικό οποιουδήποτε εχέφρονα.

Τα πρόσφατα κρούσματα, περιλαμβανομένου και του ταξιτζή που δεν σκότωσε, αλλά οδήγησε σε πιθανό κίνδυνο της ζωής τους ανήλικα παιδιά, δεν χρειάζεται να μας προβληματίσει έντονα υπενθυμίζοντάς μας ότι τα χειρότερα δεν είναι πίσω μας, αλλά δυστυχώς μπροστά μας, εφόσον συνεχίζουμε να μετουσιώνουμε αξίες συναισθήματος και ανθρώπινες σχέσεις σε αντικείμενα μιας χρήσης.

Η ελληνική κοινωνία του χθες δυστυχώς είναι πίσω μας, αλλά ας προλάβουμε, καθώς πρώτον θα βοηθηθεί ο δάσκαλος να ξαναγίνει ανθρώπινα δάσκαλος, θα βοηθηθεί ο γονιός πολλών πια μονογονεϊκών οικογενειών, λόγω αυξημένων διαζυγίων, όταν η πολιτεία έρθει αρωγός μ’ ένα πλέγμα κοινωνικών, ψυχολογικών και πολιτισμικών παροχών. Η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού είναι γεγονός. Όμως αντί να χάνουμε τα παιδιά μας και τους συνανθρώπους μας στις μαύρες τρύπες της ανυπαρξίας, χωρίς να καταπατήσουμε τα συνταγματικά τους δικαιώματα, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και προικισμένοι οραματιστές νομικοί, να σκύψουν με αγάπη στο χειμαζόμενο θεσμό της οικογένειας και να βοηθήσουν.

Τα περισσότερα περιστατικά της παιδοκτονίας συμβαίνουν στην επαρχία, διότι στις πόλεις λείπουν οι συναισθηματικές εντάσεις, ενώ στην επαρχία το πάθος γίνεται παράφορο και περνά στο χώρο της παθολογίας».

«Tα παιδιά είναι πάντα πιο ευάλωτα»

Βάσω Αρτινοπούλου, Επίκουρη καθηγήτρια Eγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

«Οταν αφαιρείται η ζωή ενός παιδιού πρόκειται για ανθρωποκτονία και ανήκει στα λεγόμενα «κλασικά» εγκλήματα, εκείνα δηλαδή που παρατηρούνται διαχρονικά και διατοπικά. Δεν εντάσσονται στις παροδικές εξάρσεις της εγκληματικότητας, αυτό που ονομάζουμε «κύματα εγκληματικότητας». Τα παιδιά είναι τα «αθώα» θύματα σε αντιδιαστολή με τα «προκλητικά» θύματα, εκείνα που συμμετέχουν ή προκαλούν την εγκληματική ενέργεια σε βάρος τους.

Στο πλαίσιο της θυματολογίας (κλάδος της Eγκληματολογίας) ισχυριζόμαστε ότι τα παιδιά ανήκουν στην κατηγορία των πολιτισμικά νομιμοποιημένων θυμάτων, που σημαίνει ότι η ίδια η κοινωνία, ο ίδιος ο πολιτισμός μας, κατασκευάζει εν μέρει τα θύματα ότι δηλαδή δημιουργεί ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού. Εδώ τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποστούν μια εγκληματική ενέργεια σε βάρος τους συγκριτικά με άλλα άτομα ή κατηγορίες. Το συμπέρασμα είναι ότι τα παιδιά είναι ευάλωτα και θυματοποιούνται περισσότερο. Σε αυτή την περίπτωση, της παιδοκτονίας, βλέπουμε ότι τα παιδιά συχνά χρησιμοποιούνται ως μέσο εκδίκησης, είναι αυτό από αποκαλούμε μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας.

Ως προς την αιτιολογία, δεν μπορούμε να γενικεύσουμε· ανάλογα με το δράστη υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις. Όταν η μητέρα είναι ο δράστης και το παιδί εκτός γάμου σε μια κλειστή πατριαρχική κοινωνία, εκεί ο κοινωνικός στιγματισμός μπορεί να θεωρηθεί ως αιτιολογικός παράγοντας σε μια τέτοια πράξη.

Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και εμπεριέχει τη δική της δυναμική και αιτιολογία. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε το έγκλημα στο σύνολό του, μπορούμε όμως να βελτιώσουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις της».

«Άτομα με κενά στη συγκρότηση»

Νίκος Παπαδόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης

«Οι μιμητές της Μήδειας, αποτελούν πράγματι μια -δύσκολα να χαρακτηρισθεί- περίπτωση συμπεριφοράς ανθρώπου. Όμως είναι μια πραγματικότητα. Στη σύγχρονη Ψυχοπαθολογία μιλάει κανείς για μια διαταραχή της συμπεριφοράς, στην οποία η συμπεριφορά ενός ατόμου αποκλίνει από τις προσδοκίες των άλλων ή από τους κανόνες της κοινωνικής και γενικά της ανθρώπινης ζωής.

Έχει σημασία να τονιστεί ότι η χρήση του όρου «διαταραχή», αντί του συνήθως παλαιότερα χρησιμοποιούμενου στην Ψυχοπαθολογία όρου «ασθένεια» δηλώνει μια επιεική και σκόπιμα επιστημονικά καλή τοποθέτηση απέναντι στις τόσο παράξενες αυτές μορφές ή περιπτώσεις συμπεριφοράς.

Ποια μπορεί να είναι η ερμηνεία του φαινομένου; Οπωσδήποτε υπάρχει μια εμπλοκή στοιχείων και ικανοτήτων της προσωπικότητας του ατόμου που προβαίνει σε μια τέτοια πράξη. Αυτή αφορά κυρίως τη συναισθηματική πλευρά και τις επιμέρους νοητικές ικανότητες, από τις οποίες λειτουργούν στη συνέχεια μόνο μερικές, όσες βρίσκονται σε συνάρτηση με τη δράση του ατόμου προς το σκοπό της εκδίκησης. Οι άλλες νοητικές ικανότητες που σχετίζονται με την κοινωνική διάσταση της συμπεριφοράς, αλλά και εκείνες που σχετίζονται με τον πατρικό ή μητρικό ρόλο, την πατρική ή μητρική σχέση ατονούν ή παραμένουν ανενεργές. Ετσι το άτομο-δράστης του εγκλήματος αυτού προβαίνει μεθοδικά, θα λέγαμε, στην επιτέλεση της πράξης για την οποία είχε συγχρόνως καταστρώσει και το σκηνικό.

Σε τελευταία ανάλυση πρόκειται για άτομα με «κενά» θα λέγαμε στην όλη συγκρότηση και λειτουργικότητα της προσωπικότητάς τους. Αυτά οφείλονται συνήθως σε τραυματικές εμπειρίες που δεν κατορθώθηκε η επούλωση. Και γι’ αυτά τα κενά που παρέμειναν, δεν είναι ανεύθυνο το ίδιο το άτομο και οπωσδήποτε ούτε το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο ζούσε ο δράστης.

Ίσως να είναι σύμπτωση ότι τέτοια εγκλήματα παρουσιάζονται κυρίως ή σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό στην επαρχία. Αν όμως δεν δεχθούμε αυτή τη σύμπτωση, τότε θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε το γεγονός αυτό με την ένταση και το πάθος που δημιουργείται, λόγω του άμεσου κοινωνικού αντίκτυπου στο στενό περιβάλλον και στις αντίστοιχες στενές σχέσεις που λειτουργούν, στην περίπτωση αυτών των προβληματικών ατόμων, αρνητικά».

«Συναισθηματική ψυχρότητα»

Δημήτρης Μπούκουρας, κλινικός ψυχολόγος

«Η παιδοκτονία ερμηνεύεται σαν πράξη εγκλήματος. Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι κατ’ αρχήν έχουμε να κάνουμε με μια προσωπικότητα εγκληματία. Είναι μια ανώριμη προσωπικότητα, εγωκεντρική, η οποία έχει δυσκολία συναισθηματικής συμμετοχής και διακρίνεται ως εκ τούτου για την ψυχρότητα και την απόσταση που έχει στη σχέση του με τους άλλους.

Το άτομο με τέτοιου είδους προσωπικότητα δεν ανέχεται ούτε την παραμικρή ανοχή πάνω στην επιφάνεια του ναρκισσισμού του. Επειδή στο έγκλημα του Ηρακλείου, που ο πατέρας σκότωσε τα τρία του παιδιά, έχουμε το αίσθημα της απόρριψης, το οποίο αποτελεί την τραυματική επίδραση στο ναρκισσισμό του δράστη, η εξισορρόπηση αυτού του συναισθήματος γίνεται μέσα από την έκκληση μαζικής επιθετικότητας και βίας.

Έτσι, λοιπόν, παρουσιάζεται η παρορμητικότητα και ερμηνεύεται μέσα από την αδυναμία να την ελέγξει, διότι οι μηχανισμοί άμυνάς του είναι ανεπαρκείς, λόγω της ανωριμότητάς του και του ναρκισσισμού του.

Ειδικότερα, ο δράστης που χρησιμοποιεί τα παιδιά σαν μέσο εκδίκησης ενάντια σε συγκεκριμένο πρόσωπο, δηλαδή στη μητέρα, δείχνει ότι αφενός μεν έχει πλήρη επαφή με την πραγματικότητα, δηλαδή δεν διακατέχεται ούτε από παραλήρημα ούτε από ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις, ούτε πιστεύει ότι τον καταδιώκουν, στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια αποδιοργανωμένη προσωπικότητα, αλλά προσχεδιάζει στο μυαλό του το τι θα κάνει, γνωρίζοντας τις συνέπειες.

Συμπερασματικά, λοιπόν, είναι θέμα χρόνου ή να το απωθήσει τελείως και να δημιουργήσει κενό μνήμης, όπως συμβαίνει με μερικούς από τους δολοφόνους ή εν καιρώ να έρθει σε επαφή με την πραγματικότητα της πράξης του και να δώσει τέλος στη ζωή του.

Η συγκρότηση μιας προσωπικότητας έχει να κάνει με τη δυνατότητα του ατόμου να ελέγχει ορμές, παρορμήσεις και επιθυμίες από την πρωτόγονη πλευρά του εαυτού του.

Κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων αυτών, είτε πρόκειται για άνδρα είτε πρόκειται για γυναίκα: Η εκπληκτική συναισθηματική ψυχρότητα και απόσταση απέναντι στις ανθρώπινες βιολογικές και ψυχικές αξίες».

27/9/1999 – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ