Κανόνες αστυνομικής αφήγησης, υπό κ. Έδγαρ Άλλαν Πόου

Tης Νίνας Κουλετάκη*

Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόου είναι ο αδιαμφισβήτητος γεννήτορας του αστυνομικού αφηγήματος. Δεν είναι ότι προσέφερε τόσα πολλά στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό πεδίο, αλλά στην κυριολεξία δημιούργησε το πρότυπο, πάνω στο οποίο βασίστηκε ολόκληρη η αστυνομική λογοτεχνία που ακολούθησε, γεγονός που πρώτος παραδέχτηκε ο Sir Arthur Conan Doyle, o δημιουργός του Sherlock Holmes.

Το εξαιρετικό του πράγματος είναι ότι όλο αυτό, ο Πόου το κατάφερε μόνο με τρεις μικρές ιστορίες, που μέσα τους μπόρεσε να συμπυκνώσει άπαντα τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά που, ακόμη και σήμερα, μπορεί κάποιος να συναντήσει σ’ ένα αστυνομικό αφήγημα: τον ιδιωτικό ντετέκτιβ με τον -αφηγητή των περιπετειών- φίλο του, το μυστήριο του κλειδωμένου δωματίου, τον ταλαντούχο και εκκεντρικό ερασιτέχνη ερευνητή που τα καταφέρνει καλύτερα από τον αστυνομικό, τον κατάλογο των μικρολεπτομερειών με την μεγάλη σημασία, τις συνεντεύξεις με τους μάρτυρες, τον πρώτο ντετέκτιβ της πολυθρόνας, την πρώτη ιστορία όπου ο δολοφόνος είναι ένα ζώο, την πρώτη ιστορία στην οποία διαλευκάνεται ένα πραγματικό έγκλημα που δεν είχε διελευκανθεί απ’ την αστυνομία, την ιδέα του να κρύψει κάποιος κάτι σε κοινή θέα με αποτέλεσμα όλοι να το παραβλέπουν, την διασπορά ψευδών στοιχείων από τον δολοφόνο ώστε κάποιος άλλος να κατηγορηθεί αδίκως , την έννοια της λογικότητας –που ο Σέρλοκ Χολμς αλλά και άλλοι αργότερα θα αποκαλούσαν «παρατήρηση και επαγωγή», την χρήση και την αποκρυπτογράφηση κωδίκων, τον εντοπισμό του ενόχου στο λιγότερο πιθανό άτομο, τις τεχνικές παρακολούθησης κάποιου, την λύση και την επεξήγηση του μυστηρίου στο τέλος της υπόθεσης και τόσα άλλα ακόμη που αποτέλεσαν τα συστατικά της συνταγής συγγραφής ενός αστυνομικού αφηγήματος. Ο Πόου, επίσης, έθεσε τους δύο πρώτους κανόνες του τι και πώς πρέπει να είναι ένα αστυνομικό αφήγημα, κανόνες που αργότερα όρισε λεπτομερώς ο Van Dine και που επί μακράν σειρά ετών αποτέλεσαν τη βίβλο της γραπτής αστυνομικής αφήγησης, ενώ σήμερα τείνουν –οι περισσότεροι- να εκλείψουν:

1. Το αστυνομικό αφήγημα πρέπει να είναι δίκαιο, με την έννοια του να μην κρύβει στοιχεία από τον αναγνώστη
2. Το αστυνομικό αφήγημα πρέπει να είναι ευανάγνωστο, όπου εδώ το ευανάγνωστο σημαίνει ευχάριστο στην ανάγνωση.
Καταλήγουμε, λοιπόν, ότι το αστυνομικό αφήγημα, αυτό καθεαυτό, εφευρέθηκε στις τρεις ιστορίες του Πόου, όπου εμφανίζεται ο Ιππότης Auguste Dupin. Αυτές είναι:
• Οι φόνοι της Οδού Μόργκ
• Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ και
• To κλεμμένο γράμμα
Ας τις πάρουμε με τη σειρά.

1. Οι φόνοι της Οδού Μοργκ: Το διήγημα που εφηύρε την αστυνομική αφήγηση. Ο κύριος χαρακτήρας είναι ο Αύγουστος Ντυπέν, ένας ερευνητής που λύνει εγκληματικούς γρίφους δια της επαγωγής. Στο διήγημα, δυο γυναίκες δολοφονούνται άγρια σε ένα δωμάτιο χωρίς σημείο εισόδου ή εξόδου για τον δολοφόνο και χωρίς να έχουν σκοτώσει η μία την άλλη. Ο αφηγητής της ιστορίας (που δεν κατονομάζεται, αλλά είναι φίλος του Ντυπέν), παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την εξέλιξή της και μας ενημερώνει για τα τεκταινόμενα, παρουσιάζοντάς μας όλα τα στοιχεία, τα ίδια που έχει και στη διάθεσή του ο Ντυπέν για να εξιχνιάσει το έγκλημα. Στους «Φόνους της Οδού Μοργκ» συναντάμε το μυστήριο του κλειδωμένου δωματίου, τα σημαντικά στοιχεία σε κοινή θέα (που η επίσημη αστυνομία παραβλέπει) και που από την αρχή παρουσιάζονται και στον αναγνώστη, τις συνεντεύξεις με τους μάρτυρες και τις καταθέσεις τους, τη λύση του γρίφου δια της επαγωγής.

2. Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ: Το μεγαλύτερο, σε έκταση, από τα τρία διηγήματα του Πόου και –ίσως- το λιγότερο ενδιαφέρον για πολλούς, καθώς το θεωρούν περισσότερο δοκίμιο, παρά αφήγημα. Οι χαρακτήρες δεν είναι «ζωντανοί» με την έννοια ότι παρουσιάζονται μόνο μέσα από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων. Η ιστορία αυτή του Πόου βασίζεται στην πραγματική δολοφονία της Mary Rogers, υπαλλήλου καπνοπωλείου και γόησσας της εποχής με πολλούς θαυμαστές. Το πτώμα της βρέθηκε να επιπλέει στον ποταμό Χάντσον και αρχικά θεωρήθηκε θύμα συμμορίας. Ένας μάρτυρας, όμως, κατέθεσε πως ήταν έγκυος και είχε μόλις υποβληθεί σε έκτρωση που είχε πάει στραβά. Αυτό, σε συνδυασμό με την αυτοκτονία του αρραβωνιασιτκού της, θεωρήθηκε και η ανεπίσημη εξήγηση του μυστηρίου, καθώς επίσημα δεν διελευκάνθηκε ποτέ. Παρόλο που εδώ δεν έχουμε άμεση ανάμιξη του ερευνητή στην υπόθεση, ο Πόου κάνει μια λαμπρή αφηγηματική εφεύρεση: τον «ντετέκτιβ της πολυθρόνας», όπου το μυστήριο του εγκλήματος επιλύεται μόνο μέσα από την ανάγνωση των σχετικών με την υπόθεση άρθρων στις εφημερίδες. Ήρωας του Πόου παραμένει ο Dupin, o οποίος όπως πληροφορηθήκαμε στην προηγούμενη ιστορία ζει στο Παρίσι οπότε, βολικά, ο Πόου αλλάζει το όνομα της Mary Rogers σε Marie Roget και μεταφέρει την υπόθεση από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι. Παραθέτει πληθώρα άρθρων από τις αμερικανικές εφημερίδες, αλλάζοντας τα ονόματα –όπως και αυτά των μαρτύρων- αλλά ταυτόχρονα προσθέτει και δικά του δημοσιεύματα, αποκυήματα της δημιουργικής του φαντασίας, προκειμένου να υποστηρίξει την δική του άποψη για το έγκλημα. Μια άλλη καινοτομία του Πόου σε αυτή την ιστορία είναι η εισαγωγή της επιστημονικής ανάλυσης στο αστυνομικό αφήγημα. Ο Πόου, μέσω του Ντυπέν, εξηγεί επιστημονικά τα διάφορα στάδια αποσύνθεσης ενός πτώματος στο νερό και υπολογίζει το χρονοδιάγραμμα του εγκλήματος. «Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ» γράφτηκε λίγο μετά το πραγματικό έγκλημα και η υπόθεση δεν είχε διελευκανθεί. Ο Πόου επρόκειτο να το δημοσιεύσει σε τρεις συνέχειες, έχοντας καταλήξει σε μια λύση διαφορετική από την εξήγηση που έδωσε η αστυνομία. Όταν ήδη είχαν δημοσιευτεί τα δύο πρώτα μέρη, η αστυνομία της Νέας Υόρκης έδειξε ικανοποιημένη με την αναγνώριση του ενόχου στο πρόσωπο του αρραβωνιαστικού που αυτοκτόνησε. Ο Πόου καθυστέρησε την δημοσίευση του τρίτου και τελευταίου μέρους του αφηγήματός του, προκειμένου να το διορθώσει και να το εναρμονίσει με την εκδοχή της αστυνομίας. Η αλήθεια είναι πως η υπόθεση μέχρι σήμερα παραμένει ανεπίλυτη, καθώς δεν έχει αποδειχθεί, πέρα από κάθε αμφιβολία η ενοχή του αυτόχειρα αρραβωνιαστικού. Ίσως, λοιπόν, ο Πόου –στην δική του εκδοχή- να είχε ανακαλύψει τον πραγματικό δολοφόνο.

3. Το κλεμμένο γράμμα: Σ΄αυτήν την τρίτη ιστορία του Πόου, ένα έγγραφο εθνικής σημασίας εξαφανίζεται, χωρίς η αστυνομία να μπορεί να ανακαλύψει ή να αποδείξει ποιος το έκλεψε. Ο Ντυπέν και εδώ, καταφέρνει να λύσει το μυστήριο έχοντας ως μοναδικό όπλο τη δύναμη της επαγωγής. Σ’ αυτό το αφήγημα ο Πόου επιτυγχάνει τον τέλειο συνδυασμό της σωματικής και διανοητικής αστυνομικής ιστορίας, κατορθώνοντας έτσι το απολύτως εξισορροπημένο αφήγημα. Στο «Κλέμμένο γράμμα» έχουμε το εύρημα του να κρύψει κάποιος κάτι σε κοινή θέα, ένα εύρημα που χρησιμοποιήθηκε αρκετά από μεταγενέστερους συγγραφείς, σκηνοθέτες κ.λ.π.

Εκτός, όμως, από αυτές τις τρεις αμιγώς αστυνομικές ιστορίες, στοιχεία αστυνομικού αφηγήματος βρίσκουμε και σε άλλες του Πόου, χωρίς να μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε αστυνομικές, καθώς δεν συγκεντρώνουν αρκετά χαρακτηριστικά του είδους. Παρ’ όλα αυτά περιλαμβάνουν νέα στοιχεία τα οποία αποτέλεσαν σταθερές της αστυνομικής αφήγησης. Ενδεικτικά αναφέρω τον «Χρυσό σκαραβαίο» όπου έχουμε την εισαγωγή κώδικα και την προσπάθεια του πρωταγωνιστή να τον σπάσει, τον «Άνθρωπο του πλήθους» όπου είναι η πρώτη ιστορία στην οποία αναφέρονται οι τεχνικές παρακολούθησης και το «Συ είσαι ο άνθρωπος», όπου χρησιμοποιείται η τέχνη της εγγαστριμυθίας προκειμένου να ομολογήσει ο πραγματικός δολοφόνος.

Φυσικά, εννοείται πως αν δεν είχε υπάρξει ο Πόου, όλο και κάποιος άλλος συγγραφέας θα κατέληγε να γράψει την πρώτη αστυνομική ιστορία.  Όμως, αναμφισβήτητα το είδος του οφείλει πολλά, κυρίως για την θέσπιση των αφηγηματικών κανόνων.

Ευχαριστούμε, κ. Έδγαρ Άλλαν Πόου!

*Ομιλία στο αφιέρωμα στον Edgar Allan Poe, στη Death Disco.  Μάρτης 2019.