Nουάρ με φόντο τον φασισμό: H διαδρομή ενός φασίστα, από την εξουσία στην πτώση και την επανενσωμάτωση

Carlo Lucarelli

Της Τιτίκας Δημητρούλια

Κάρλο Λουκαρέλι:Η τριλογία του φασισμού

1. Εν λευκώ

2. Eνα μουντό καλοκαίρι

3. Το μπουρδέλο της οδού Oκε

Ο Κάρλο Λουκαρέλι (1960) είναι ένας από τους ανανεωτές του ιταλικού αστυνομικού μυθιστορήματος, συνιδρυτής της «Ομάδας 13», της λεγόμενης Σχολής της Μπολόνια, μαζί με τους Λοριάνο Μακιαβέλι, Πίνο Κακούτσι, Μαρτσέλο Φόις, Ντανίλα Κομάστρι Μοντανάρι κ.ά., μια ομάδα η οποία συνέδεσε την ιταλική με τη νέα γαλλική αστυνομική λογοτεχνία, ενσωματώνοντας, προγραμματικά, την Ιστορία και την πολιτική στις μυθοπλασίες της. Μαζί με τον Αντρέα Τζ. Πίνκετς, θεωρούνται οι διόσκουροι του ιταλικού «giallo» (όπως ονομάζεται το ιταλικό αστυνομικό μυθιστόρημα) στη δεκαετία του ’90. Eκτοτε, ο Λουκαρέλι έχει διανύσει μακρύ δρόμο, αφομοιώνοντας νέες επιδράσεις, πιο γοτθικές, εναλλάσσοντας τα στυλ και τις εποχές στις οποίες τοποθετεί τα έργα του. Ο επιθεωρητής Ντε Λούκα, πρωταγωνιστής στην «Τριλογία του φασισμού», παραμένει ωστόσο εξαιρετικά δημοφιλής, εντός και εκτός Ιταλίας, και ο ίδιος ο Λουκαρέλι δηλώνει την πρόθεσή του να επανέλθει στο βίο και την πολιτεία του, τις περιπέτειες δηλαδή ενός εξαιρετικού αστυνομικού που τυγχάνει όμως να έχει υπηρετήσει το φασιστικό καθεστώς.

H Δημοκρατία του Σαλό

Δημοσιογράφος και σεναριογράφος, ο Λουκαρέλι εμπνεύστηκε την τριλογία του από την πτυχιακή του σχετικά με τη Δημοκρατία του Σαλό, το τελευταίο προπύργιο του φασισμού, όπου έλαβαν χώρα αδιανόητες θηριωδίες (η συμβολική παζολινική τους εκδοχή υπήρξε άλλωστε ιδιαιτέρως εύγλωττη). Επέλεξε όμως να μιλήσει για την κρίσιμη αυτήν περίοδο ως μυθιστοριογράφος και όχι ως ιστορικός, παρακολουθώντας δηλαδή τη διαδρομή ενός φασίστα, από την εξουσία στην πτώση και την επανενσωμάτωση. Και ενέταξε, με μεγάλη επιτυχία, την έγνοια του για την Ιστορία στις ιδιαίτερες δομές του αστυνομικού μυθιστορήματος.

Στο πρώτο βιβλίο, ο Ντε Λούκα έχει αποσπαστεί στην Αστυνομία του Σαλό από την Ταξιαρχία Μούτι, τον σκληρό πυρήνα των Μαύρων Ταξιαρχιών, λίγες μέρες πριν από τη διάλυση του καθεστώτος. Αφοσιωμένος στο καθήκον, γνωρίζει ότι οι αντάρτες τον έχουν προγράψει και το τέλος είναι πολύ κοντά, ο φόβος και η αγωνία δεν τον αφήνουν να κοιμηθεί, αλλά αψηφά τους πάντες και τα πάντα προκειμένου να εξιχνιάσει το έγκλημα που ερευνά. Νεκρός είναι ένας νεαρός Iταλός φασίστας, γυναικάς και με υψηλές γνωριμίες. Τα ναρκωτικά, η αδιανόητη βία, το λαθρεμπόριο, η διαπλοκή, η απόλυτη εξαχρείωση υφαίνουν τον καμβά της καθημερινότητας στους κύκλους της εξουσίας που πνέει τα λοίσθια. Το μυστήριο εντείνεται, η λύση του εκπλήσσει, όπως και στα δύο επόμενα βιβλία, αφού ο Λουκαρέλι παίζει επιδέξια με την αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, σε όλα τα επίπεδα.

Στο δεύτερο βιβλίο, ο Ντε Λούκα προσπαθεί, με ψεύτικη ταυτότητα μηχανικού, να διαφύγει και να γλιτώσει την εκτέλεση. Οι αντάρτες, που έχουν πια το πάνω χέρι, δεν είναι αμέμπτου ηθικής, αλλά αντιθέτως άνθρωποι με μεγάλες αδυναμίες. Eνας παλιός μαθητής του τον αναγνωρίζει και τον εμπλέκει στην εξιχνίαση της δολοφονίας ενός μαυραγορίτη, που γνώριζε πολλά για τις σχέσεις του παλαιού καθεστώτος με τους αντάρτες. Στο τρίτο και τελευταίο, προς το παρόν, μυθιστόρημα, ο Ντε Λούκα έχει υποβαθμιστεί και μετατεθεί στο Τμήμα Ηθών, λόγω του φασιστικού παρελθόντος. Η δολοφονία ενός κομμουνιστή σε ένα πορνείο τον οδηγεί στις δαιδαλώδεις σχέσεις που συνδέουν νικητές και ηττημένους, τις αντικρουόμενες φιλοδοξίες και τα καλοφυλαγμένα μυστικά τους.

Συνταγή νουάρ

Εφαρμόζοντας επιτυχημένα τις κλασικές συνταγές του νουάρ, και μάλιστα του αμερικανικού, από το οποίο στη συνέχεια σχετικά αποστασιοποιήθηκε, ο Λουκαρέλι προσεγγίζει την πραγματικότητα με μιαν αντιμανιχαϊστική, και γι’ αυτό πολύ ενδιαφέρουσα, λογική. Ξεκινώντας από έναν εξ ορισμού αρνητικό χαρακτήρα, έναν φασίστα αστυνομικό που δεν συμμετείχε ενεργά στις κατασταλτικές και εξοντωτικές πρακτικές του φασισμού, αλλά συναινούσε σ’ αυτές με την ανοχή του, αφέθηκε να τον παρασύρει ο ήρωάς του και δημιούργησε ένα πρόσωπο πειστικό, αληθινό, που έχει πολλά να πει για τον ιταλικό λαό εκείνη την περίοδο. Με στυλ ουδέτερο και ρεαλιστικό, γραφή λιτή και κοφτή, αφήνει τον αντι-ήρωά του να μιλήσει για όλους εκείνους που, χωρίς να είναι κακοί ούτε υπεράνθρωποι, δεν όρθωσαν το ανάστημά τους στους φασίστες και τους επέτρεψαν να ολοκληρώσουν το έργο τους.

Στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο, αρνείται την αγιοποίηση όσων πολέμησαν το φασισμό, αλλά και των ιδεολογικών του αντιπάλων. Εντούτοις, ίσως επειδή πρόκειται για το πρώτο έργο του, ίσως επειδή η λογοτεχνική επεξεργασία των ιστορικών δεδομένων είναι συχνά πιο δύσκολη από την επιστημονική, η τριλογία μοιάζει να κινείται πολιτικά σε μια λογική επαναδιαπραγμάτευσης των αυτονόητων – πράγμα επικίνδυνο, παρότι ενδεικτικό των σύγχρονων αντιφάσεων της ιταλικής κοινωνίας. Η έκδοση, πάντως, υποστηρίζει πλήρως το κείμενο, τόσο σε επίπεδο μετάφρασης όσο και τεκμηρίωσης.

Καθημερινή, 11-07-04