Μέθοδοι εκτέλεσης: 8. Θάλαμος αερίων

Της Νίνας Κουλετάκη

Εισαγωγή

Εκτός από την ηλεκτρική καρέκλα, ο θάλαμος αερίων αποτελεί μια άλλη μέθοδο εκτέλεσης που χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά στις Η.Π.Α.

Μεταξύ 1930 και 1980, 945 άνδρες και 7 γυναίκες πέθαναν στο θάλαμο αερίων σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής. Υπήρξε εποχή που 11 πολιτείες (Arizona, California, Colorado, Maryland, Missouri, Mississippi, New Mexico, North Carolina, Nevada, New Mexico, Oregon και Wyoming) χρησιμοποιούσαν το θάλαμο αερίων ως τη μοναδική μέθοδο επιβολής της θανατικής ποινής. Μετά την επαναφορά της, το 1977, 11 άτομα θανατώθηκαν με αυτόν τον τρόπο σε 5 αμερικανικές πολιτείες. Η τελευταία εκτέλεση σε θάλαμο αερίων ήταν αυτή του Walter LeGrand και έγινε το 1999 στην Arizona.

Σήμερα, από τις 38 πολιτείες των Η.Π.Α., μόνο οι Arizona, California, Maryland, Missouri και Wyoming διατηρούν αυτόν τον τρόπο εκτέλεσης σε ισχύ, προσφέροντας ως εναλλακτική αυτήν της θανατηφόρας ένεσης.

Το γκάζι, ως τρόπος εκτέλεσης, προτάθηκε αρχικά από τον Dr. Allen McLean Hamilton, έναν τοξικολόγο, ο οποίος πίστευε πως, ως μέθοδος εκτέλεσης, ήταν πιο ανθρωπιστική από τον απαγχονισμό ή τον τυφεκισμό, τις δύο εναλλακτικές μεθόδους που υπήρχαν στην πολιτεία της Nevada στις αρχές του αιώνα.

Η θανάτωση με ηλεκτρικό ρεύμα θεωρήθηκε γρήγορα βάναυση μέθοδος εκτέλεσης από τη νομοθεσία της Nevada, και η νέα μέθοδος υιοθετήθηκε γρήγορα και απέκτησε νομική ισχύ το 1921 σε αυτή την πολιτεία. Η αρχική ιδέα ήταν να πεθαίνει ο κρατούμενος στο κελί του ενώ κοιμόταν, χωρίς να τον ειδοποιούν εκ των προτέρων. Θα διοχέτευαν γκάζι στο κελί και θα πέθαινε στον ύπνο του. Αυτό αποδείχτηκε κάθε άλλο παρά πρακτικό, μια και θα έπρεπε να ανακατασκευάσουν όλες τις φυλακές. Έτσι κατασκευάστηκε ο θάλαμος αερίων από τον συνταγματάρχη Delos A. Turner, έναν στρατιωτικό γιατρό, και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1924.

Ο πρώτος κρατούμενος που άφησε την τελευταία του πνοή στον καινούριο θάλαμο αερίων της Nevada, ήταν ο Κινέζος Gee Jong, στις 8 Φεβρουαρίου του 1924, καταδικασμένος σε θάνατο για το φόνο του Tom Quong Kee, μέλους αντίπαλης συμμορίας. Οι δικηγόροι του έδωσαν απεγνωσμένο αγώνα για να αποδείξουν ότι ο θάνατος στο θάλαμο αερίων ήταν «μια απάνθρωπη και ασυνήθιστη τιμωρία», επομένως παράνομη, σύμφωνα με την Όγδοη Τροποποίηση του Αμερικανικού Συντάγματος. Η εκτέλεση άρχισε στις 09.30 π.μ., όταν ο Gee Jong οδηγήθηκε έξω από το κελί του και δέθηκε στην καρέκλα στο θάλαμο αερίων. Πάλεψε για λίγο όταν το γκάζι πλημμύρισε το θάλαμο και στη συνέχεια έχασε τις αισθήσεις του αλλά, καθώς δεν είχαν προβλέψει να υπάρχει διαθέσιμο στηθοσκόπιο, τον άφησαν στο θάλαμο για 30 λεπτά ώστε να είναι σίγουρος ο θάνατός του.

Η California έστειλε στο θάλαμο αερίων 192 άνδρες και 4 γυναίκες στις φυλακές του San Quentin, 30 εκ των οποίων από το 1960 και μετά. Οι πρώτες εκτελέσεις ήταν αυτές των Robert Lee Cannon και Albert Kassell, που εκτελέστηκαν ταυτόχρονα στις 2 Δεκεμβρίου του 1938, για το φόνο ενός δεσμοφύλακα. Το κόστος της εκτέλεσης, για την προμήθεια του θανατηφόρου αερίου, ανήλθε στο ποσό του $1,80. Η Ethel Leta Juanita Spinelli ήταν η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε στην πολιτεία της California και η πρώτη που πέθανε στο θάλαμο αερίων, στις 21 Νοεμβρίου του 1941. Είχε καταδικαστεί για φόνο.

2 NaCn + H₂SO₄ = 2 HCN + Na₂SO4

Ο θάλαμος αερίων στις φυλακές του San Quentin, βρίσκεται σε ένα υπόγειο δωμάτιο και είναι ένα μεταλλικό οκταγωνικό κουτί, βαμμένο σε ανοιχτό πράσινο χρώμα. Κατασκευάστηκε το 1938 και έχει 8 πόδια ύψος και 6 μήκος. Έξω από αυτό υπάρχει μια καμινάδα ύψους 30 ποδιών, μέσω της οποίας απομακρύνεται το αέριο.

Η είσοδος στο θάλαμο γίνεται από μια ατσάλινη πόρτα, που σφραγίζει με λάστιχο, και η οποία κλείνει αεροστεγώς με μια μεγάλη στρόφιγγα.

Υπάρχουν παράθυρα σε 5 από τις πλευρές, ώστε να μπορούν οι μάρτυρες να βλέπουν όσα διαδραματίζονται εντός του θαλάμου.

Μέσα στο θάλαμο υπάρχουν δύο πανομοιότυπες μεταλλικές καρέκλες με διάτρητα καθίσματα, που φέρουν τα σημάδια «Α» και «Β» (τελευταία φορά χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα σε μια διπλή εκτέλεση το 1962). Δύο φρουροί δένουν τον μελλοθάνατο στην καρέκλα «Α», δένοντας λουριά στους μηρούς και τα πόδια του, στα χέρια και το στήθος. Επίσης στερεώνουν ένα μακρύ στηθοσκόπιο στο στήθος του καταδικασμένου, έτσι ώστε ένας γιατρός έξω από το θάλαμο να επισημοποιήσει το θάνατό του, όταν αυτός συμβεί.

Κάτω από την καρέκλα υπάρχει ένα δοχείο γεμάτο με θειικό οξύ, ανακατεμένο με αποσταγμένο νερό, με μισό κιλό σφαιρίδια κυανιούχου νατρίου να κρέμονται ακριβώς από πάνω, μέσα σε μια τσάντα από γάζα. Αφού σφραγιστεί η πόρτα, και όταν ο φύλακας δώσει το σήμα, ο εκτελεστής από ένα άλλο δωμάτιο, θέτει σε λειτουργία ένα μοχλό που ρίχνει το κυάνιο μέσα στο υγρό. Αυτό δημιουργεί μια χημική αντίδραση η οποία απελευθερώνει υδροκυάνιο σε αέρια μορφή, το οποίο ανεβαίνει προς τα πάνω, περνώντας μέσα από τις τρύπες στο κάθισμα της καρέκλας.

Οι φυλακισμένοι παροτρύνονται να παίρνουν βαθιές εισπνοές, μετά την απελευθέρωση του αερίου, καθώς αυτό θα συντομεύσει το μαρτύριό τους, αν και όσο εύκολο είναι για το φύλακα να δώσει αυτή τη συμβουλή, τόσο δύσκολο είναι για τον μελλοθάνατο να την ακολουθήσει. Παρόλο που είναι μια απόλυτα λογική παρότρυνση, κανείς δεν θέλει να εισπνεύσει οικειοθελώς το θανατηφόρο αέριο που θα του στερήσει τη ζωή.

Μια τυπική μαρτυρία που περιγράφει την κατάσταση του καταδικασμένου στο θάλαμο αερίων έχει ως εξής: «Στην αρχή υπάρχουν σημάδια υπερβολικού τρόμου, πόνου και ασφυξίας. Τα μάτια πετάγονται έξω, το χρώμα του προσώπου γίνεται μπλε και σάλιο βγαίνει από το στόμα του θύματος».

Με ιατρικούς όρους, τα θύματα του υδροκυανίου πεθαίνουν από υποξία, που είναι η διακοπή της οξυγόνωσης του εγκεφάλου. Αρχικό αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι οι σπασμοί, που μοιάζουν με αυτούς μιας επιληπτικής κρίσης. Τα λουριά που κρατούν δεμένο τον κρατούμενο στην καρέκλα, όμως, εμποδίζουν αυτές τις ακούσιες κινήσεις. Δευτερόλεπτα μετά την εισπνοή του αερίου, ο κρατούμενος νοιώθει πως δεν μπορεί να ανασάνει, δεν χάνει εντούτοις αμέσως τις αισθήσεις του. Σύμφωνα με τον Dr. Richard Traystman, του Πανεπιστημίου John Hopkins, «ο πόνος αρχίζει αμέσως και είναι αισθητός σε βραχίονες, ώμους, πλάτη και στήθος. Μοιάζει με τον πόνο του εμφράγματος, όπου η καρδιά ουσιαστικά στερείται του οξυγόνου. Δεν θα χρησιμοποιούσαμε ποτέ την ασφυξία με αέριο υδροκυάνιο για να θανατώσουμε τα πειραματόζωα που χρησιμοποιούμε στο εργαστήριό μας».

Μια μελέτη 113 φυλακισμένων στο San Quentin που θανατώθηκαν στο θάλαμο αερίων έδειξε ότι ο μέσος χρόνος μέχρι την επίτευξη του θανάτου είναι 9,3 λεπτά. Ο κρατούμενος συνήθως χάνει τις αισθήσεις του μεταξύ ενός και τριών λεπτών μετά την εισπνοή του αερίου και ο γιατρός επιβεβαιώνει το θάνατο μετά από 10 ή 12 λεπτά. Στη συνέχεια, ένας απορροφητήρας καθαρίζει το θάλαμο από το αέριο. Μετά το σώμα ψεκάζεται με αμμωνία, η οποία ουδετεροποιεί ίχνη του υδροκυανίου που ενδέχεται να έχουν παραμείνει. Μετά από, περίπου, μισή ώρα νοσοκόμοι με αντιασφυξιογόνες μάσκες και λαστιχένια γάντια μπαίνουν στο θάλαμο. Ανακατεύουν τα μαλλιά του θύματος ώστε να απελευθερώσουν το υδροκυάνιο που τυχόν έχει παγιδευτεί εκεί και μεταφέρουν το πτώμα.

Το τέλος του θαλάμου αερίων;

Την Τρίτη, 21 Απριλίου του 1992, ο 39χρονος Robert Alton Harris, θανατώνεται στο θάλαμο αερίων του San Quentin, κατά τη διάρκεια της πρώτης εκτέλεσης στην California μετά από 25 χρόνια. Είχε καταδικαστεί για το φόνο δύο εφήβων, το αυτοκίνητο των οποίων έκλεψε προκειμένου να το χρησιμοποιήσει σε μια ληστεία.

Ο David Edwin Mason ήταν ο επόμενος που πέθανε στο θάλαμο αερίων, στις 24 Αυγούστου του 1994. Είχε κριθεί ένοχος για τη δολοφονία τεσσάρων ηλικιωμένων γυναικών το 1980 και ενός συγκρατουμένου του το 1982.

Φαινόταν πως θα ήταν ο τελευταίος που θα εκτελούταν με αυτή τη μέθοδο αλλά, στις 30 Ιανουαρίου του 1998, ο Ricky Sanderson πέθανε στο θάλαμο αερίων της Κεντρικής Φυλακής του Raleigh, στη North Carolina, για τη δολοφονία ενός 16χρονου κοριτσιού.

Στις 4 Μαρτίου του 1999, ο Walter LaGrand εκτελέστηκε στο θάλαμο αερίων της Arizona, μετά από δική του αίτηση, ως διαμαρτυρία κατά της επιβολής της θανατικής ποινής. Μια εβδομάδα νωρίτερα ο αδελφός του Κarl είχε επιλέξει τη θανατηφόρα ένεση. Αυτή ήταν και η τελευταία εκτέλεση που έγινε σε θάλαμο αερίων.

Η βαναυσότητα αυτής της μεθόδου εκτέλεσης έγινε το θέμα δύο ταινιών, βασισμένων στην υπόθεση της Barbara Graham, η οποία εκτελέστηκε στο θάλαμο αερίων του San Quentin στις 3 Ιουνίου του 1955, καταδικασμένη για ένα φόνο που πολλοί πιστεύουν πως δεν διέπραξε. Στην πρώτη, με τίτλο «I Want To Live» πρωταγωνιστούσε η Susan Hayward, η οποία κέρδισε όσκαρ για αυτή της την ερμηνεία.

Η Lindsey Wagner έπαιξε την Barbara στο remake της ταινίας και η ερμηνεία της ήταν συγκινητική. Οι σκηνές στο θάλαμο αερίων ήταν ιδιαίτερα αληθοφανείς.

Για λόγους ανθρωπισμού, ασφάλειας και κόστους, πολλές πολιτείες έχουν πλέον εγκαταλείψει το θάλαμο αερίων ως μέθοδο εκτέλεσης. Οι περισσότεροι θάλαμοι της Αμερικής κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1920 από την εταιρεία Eaton Metal Products, που είχε την έδρα της στο Salt Lake City της Utah, και είναι, πια, πολύ παλιοί. Υπάρχει κίνδυνος διαρροής καθώς δεν κλείνουν αεροστεγώς και η συντήρησή τους είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των φυλάκων και των μαρτύρων. Έχει υπολογιστεί ότι το κόστος κατασκευής ενός νέου θαλάμου αερίων θα ανέλθει στο ποσό των $300.000 τουλάχιστον, γεγονός που τον καθιστά ασύμφορη μέθοδο εκτέλεσης έναντι της θανατηφόρας ένεσης.

Στη φυλακή Rawlins του Wyoming υπάρχει ο παλιότερος θάλαμος αερίων, ο οποίος είναι επισκέψιμος. Το κοινό μπορεί να μπει μέσα, να καθίσει στην καρέκλα και ένας φύλακας να κλείσει την πόρτα!

Μόνο ο χρόνος θα δείξει κατά πόσον οι εκτελέσεις στο θάλαμο αερίων έχουν τελειώσει οριστικά. Υπάρχει ένας αριθμός κρατουμένων σε διάφορες πολιτείες όπου αυτή η μέθοδος εκτέλεσης δεν έχει καταργηθεί, που διατηρούν το δικαίωμα να επιλέξουν τον τρόπο που θα πεθάνουν (όπως έκανε ο Walter LeGrand did το 1999). Η θανατηφόρα ένεση γίνεται η μέθοδος που κερδίζει συνεχώς έδαφος στην Αμερική και οι διάφορες πολιτείες που έχουν θαλάμους αερίων την προτείνουν ως εναλλακτική λύση.

Οι θάλαμοι αερίων των Ναζί

Οι μόνοι άλλοι χρήστες θανατηφόρου αερίου ήταν, φυσικά, οι Ναζί κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όπου σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους χρησιμοποιώντας μονοξείδιο του άνθρακα ή υδροκυάνιο σε αέρια μορφή.

Ένας ναζιστικός θάλαμος αερίων ήταν ένα κτίριο εκτελέσεων, όπου το θανατηφόρο αέριο διοχετευόταν σε ένα ερμητικά κλειστό δωμάτιο. Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και το υδρογονούχο κυάνιο (HCN) ήταν τα τυπικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν στους θαλάμους αερίων των Ναζί.

Το μονοξείδιο του άνθρακα διοχετευόταν μέσω σωληνώσεων γκαζιού, εκπορευόμενο από δύο εναλλακτικές πηγές: τα Κέντρα Ευθανασίας, που ήταν ξεχωριστοί χώροι, ευρισκόμενοι δίπλα στους θαλάμους αερίων ή προέρχονταν από εξατμίσεις οχημάτων. Το υδρογονούχο κυάνιο προμηθευόταν από την εταιρεία Degesch με το όνομα «Zyklon B», και είχε τη μορφή γαλανόλευκων κρυστάλλων σε σφραγισμένα τσίγκινα δοχεία. Αρχικά το χρησιμοποιούσαν για την απεντόμωση ρούχων. Το Zyklon B εξαερωνόταν αμέσως μόλις ερχόταν σε επαφή με τον αέρα ενός δωματίου. Έχει υπολογιστεί επιστημονικά ότι το υδρογονούχο κυάνιο είναι 6 φορές πιο τοξικό από τη χλωρίνη, 34 φορές από το μονοξείδιο του άνθρακα και 750 φορές από το χλωροφόρμιο. Ένα milligram ανά κιλό σωματικού βάρους είναι αρκετό για να προξενήσει το θάνατο.

Οι πρώτοι ναζιστικοί θάλαμοι αερίων για ανθρώπους χρησιμοποιήθηκαν ως μέρος του προγράμματος ευθανασίας των Ναζί, που έφερε το κωδικό όνομα «Aktion T4» και είχε ως σκοπό την εξόντωση των φυσικά και πνευματικά αναπήρων ατόμων σε Γερμανία και Πολωνία. Την εποχή εκείνη η προτιμώμενη μέθοδος ήταν αυτή του μονοξειδίου του άνθρακα. Στη Γερμανία διοχετευόταν μέσω ειδικών σωληνώσεων, ενώ στην Πολωνία προερχόταν από εξατμίσεις οχημάτων.

Οι πρώτες μαζικές δολοφονίες μη γερμανών υπηκόων με τη χρήση θανατηφόρου αερίου έγιναν τον Οκτώβρη του 1939 στο Fort VII στο Poznan, όπου ασθενείς από την ψυχιατρική κλινική της Owinska δολοφονήθηκαν σε έναν μικρό θάλαμο αερίων. Μετά από αυτό ακολούθησαν και άλλες εκτελέσεις σε ψυχιατρεία της Πολωνίας. Όλες διατάχθηκαν και εκτελέστηκαν από τον SS–Sonderkommando Lange. Από τον Ιανουάριο του 1940, θάλαμοι αερίων χρησιμοποιήθηκαν σε 6 Κέντρα Ευθανασίας στη Γερμανία και την Αυστρία, μετά την απόφαση του Viktor Brack, διευθυντή του Προγράμματος Ευθανασίας, να χρησιμοποιεί το μονοξείδιο του άνθρακα για τη δολοφονία των ψυχικά ασθενών στις δύο χώρες.

Αργότερα, και αφού είχε αποφασιστεί η «Τελική Λύση για το Εβραϊκό Ζήτημα», η χρήση των θαλάμων αερίων επεκτάθηκε στις κατακτημένες ανατολικές χώρες, κυρίως για να αποφευχθούν τα ψυχολογικά προβλήματα των ανδρών των SS, τα οποία οφείλονταν όταν στις μαζικές εκτελέσεις Εβραίων δια τυφεκισμού.

Μετά από μερικά πειράματα με τη χρήση του Zyklon B ως μέσου εκτέλεσης στους θαλάμους αερίων, η πρώτη μαζική δολοφονία έγινε στις 2 και 3 Σεπτεμβρίου του 1941 στο Auschwitz. Συνέβη στο υπόγειο του Block 11 στο Auschwitz Stammlager για να ακολουθήσει αυτή στο Crematorium I, στο ίδιο στρατόπεδο.

Το Νοέμβριο του 1941 ιδρύθηκε το στρατόπεδο στο Chelmno, στους θαλάμους αερίων του οποίου θανατώθηκαν οι Εβραίοι του Lodz και των περιχώρων του.

Το Μάρτιο του 1942 κατασκευάστηκαν οι θάλαμοι αερίων στο στρατόπεδο του Belzec, οι οποίοι και αποτέλεσαν το πρότυπο για τους θαλάμους των στρατοπέδων Sobidor και Treblinka.

Στο στρατόπεδο της Treblinka εξοντώθηκε μεγάλος αριθμός Εβραίων, καθώς 10 θάλαμοι αερίων ήταν διαρκώς σε ταυτόχρονη χρήση. Πέθαιναν 2.500 άτομα την ώρα. Τα θύματα, χωρίς προειδοποίηση για να αποφεύγεται ο πανικός, όδευαν προς τους θαλάμους αερίων, νομίζοντας πως πήγαιναν απλά για μια απολύμανση. Συνήθως οι θάλαμοι ήταν «μεταμφιεσμένοι» σε λουτρά, με ψεύτικους σωλήνες και ντους για υποτιθέμενο ζεστό και κρύο νερό να βρίσκονται στην οροφή. Πολλές φορές έδιναν στους κρατουμένους και σαπούνι (στα στρατόπεδα του Auschwitz και του Chelmno). Έμπαιναν μέσα ανυποψίαστοι, γυμνοί και με σηκωμένα τα χέρια, ώστε να στοιβάζονται στον περιορισμένο χώρο όσο το δυνατόν περισσότεροι. Τα μωρά τα πετούσαν πάνω από το πλήθος. Η μέθοδος αυτή είχε τάχιστα αποτελέσματα γιατί το θανατηφόρο αέριο δρούσε γρηγορότερα σε χώρο όπου ο αέρας ήταν λιγοστός. Για το λόγο αυτό οι θάλαμοι αερίων της «τελικής λύσης» ήταν χαμηλοτάβανοι.

Μετά τις δολοφονίες οι θάλαμοι έπρεπε να καθαριστούν. Αυτό ήταν δουλειά ειδικών διατεταγμένων Εβραίων, γνωστών ως Sonderkommandos. Τραβούσαν έξω τα πτώματα τα οποία ήταν κυριολεκτικά καλυμμένα από αίμα και κόπρανα για τα ρίξουν σε ομαδικούς τάφους.

Για το λόγο αυτό στο πίσω μέρος των θαλάμων υπήρχαν μεγάλες πόρτες πλάτους 2 μέτρων (όμοιες με γκαραζόπορτες), ενώ οι πόρτες εισόδου στο θάλαμο είχαν πλάτος μόνο ένα μέτρο. Το έδαφος του θαλάμου ήταν επικλινές, προς την κατεύθυνση των μεγάλων θυρών, ώστε να διευκολύνει τους Sonderkommandos στο έργο τους.

Πίσω από την μικρή πόρτα περίμεναν, ήδη, τα επόμενα θύματα.

Οι περισσότεροι θάλαμοι αερίων στα Κέντρα Ευθανασίας παρέμειναν άθικτοι μετά τον πόλεμο. Οι θάλαμοι αερίων στο Auschwitz – Birkenau ανατινάχτηκαν από τους SS σε μια προσπάθεια να κρύψουν την αιτία λειτουργίας τους. Σήμερα θάλαμοι αερίων σώζονται σε διάφορα άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης.