Ποιός είναι ο Enrico Ferri

της Μαίρης Μαρούλη,

ασκουμένης δικηγόρου

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Enrico Ferri γεννήθηκε το 1856 στο Σαν Μπενεντέτο Πο, επαρχία της Μάντοβα, Ήταν παιδί οικογένειας της μεσαίας τάξης. Αφού τελείωσε τα πρώτα χρόνια των σπουδών του στο Σαν Μπενεντέτο Πο, φοίτησε στο Λύκειο κλασικών σπουδών «Βιρτζίλιο» της Μάντοβα και μετά στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, όπου και αποφοίτησε το 1877 με διατριβή «Η θεωρία της υπαιτιότητας και η άρνηση της ελεύθερης βούλησης».

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Πίζα και στο Παρίσι, όπου έγραψε «Μελέτες σχετικά με την εγκληματικότητα στη Γαλλία από το 1825 έως το 1878», απέκτησε την πανεπιστημιακή πιστοποίηση διδασκαλίας, αργότερα κατέλαβε την έδρα ποινικού δικαίου και δίδαξε συνεχώς από το 1884 έως το 1929 στα Πανεπιστήμια του Τορίνο, της Μπολόνια, της Σιένα με τελευταίο σταθμό το Πανεπιστήμιο της Ρώμης.

Συγκαταλέγεται στους ιταλούς θεμελιωτές της εγκληματικής κοινωνιολογίας, με έργα όπως «Σοσιαλισμός και εγκληματικότητα» (1883), «Εγκληματολογική Κοινωνιολογία» (1892), «Σοσιαλισμός και θετική επιστήμη» (1894). Το 1919 έγινε πρόεδρος της βασιλικής Επιτροπής για την αναθεώρηση των ποινικών νόμων. Το 1921 δημοσίευσε ένα «Σχέδιο του Ιταλικού Ποινικού Κώδικα» του οποίου προηγήθηκε μία εισαγωγική έκθεση, η οποία επηρέασε ευρέως την ποινική νομοθεσία και άλλων κρατών, όπως ο ποινικός κώδικας της Αργεντινής, που βασίστηκε στις ιδέες του. Παρόλα αυτά, το σχέδιο του ιταλικού ποινικού κώδικα που πρότεινε απορρίφθηκε τελικά από το Φασιστικό καθεστώς.

Ως πολέμιος του εγκλήματος ήταν γνωστός με το προσωνύμιο «η μάστιγα της Καμόρα» (σ.τ.μ. η ιταλική μαφία του Νότου). Μετριοπαθής ριζοσπάστης, εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής το 1886. Το 1893, με αφορμή το συνέδριο των σοσιαλιστών της περιοχής Ρέτζιο Εμίλια, προσχώρησε στο κόμμα με μετριοπαθείς τοποθετήσεις, τις οποίες θα εγκαταλείψει στο συνέδριο της Φλωρεντίας το 1896, για να γίνει ένας από τους εμπνευστές της παράταξης των “αδιάλλακτων επαναστατικών”.

Υπήρξε συντάκτης της σοσιαλιστικής εφημερίδας Αβάντι από το 1904 έως το 1908. Τον Φεβρουάριο του 1911 προσχώρησε στην “ Αγροτική Δημοκρατία” του Μαντοβάνου σοσιαλιστή Γκάτι. Τον Μάρτιο του 1912, κι αφού ψήφισε υπέρ του διατάγματος για την προσάρτηση της περιοχής Λίμπια στην Ιταλία, παραιτήθηκε από το βουλευτικό αξίωμα, αποχωρώντας από το Σοσιαλιστικό κόμμα.

Στο ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου αν και προασπιζόταν την ιταλική ουδετερότητα, δεν έκρυψε το ενδιαφέρον του για τον δημοκρατικό παρεμβατισμό. Επανεκλέγη το 1921 στο ιταλικό σοσιαλιστικό κόμμα, το 1922 προσχώρησε στο ενωτικό σοσιαλιστικό κόμμα, όμως μέσα στους επόμενους μήνες προσέγγισε σταδιακά τον φασισμό. Διορίστηκε γερουσιαστής τον Μάρτιο του 1929, αλλά αποβίωσε στις 12 Απριλίου του ίδιου έτους.

Η «Εγκληματολογική Κοινωνιολογία» (1892)

Το πιο γνωστό από τα βιβλία του Enrico Ferri θεωρείται η «Εγκληματολογική Κοινωνιολογία». Στο πρώτο κεφάλαιο ερευνά τις ατομικές συνθήκες που τείνουν να δημιουργούν εγκληματογόνες συνήθειες σε επίπεδο νοητικής σύλληψης και δράσης. Το δεύτερο κεφάλαιο με τη χρήση των δεδομένων των εγκληματολογικών στατιστικών, αποτελεί μελέτη των αντίξοων κοινωνικών συνθηκών που μπορεί να οδηγήσουν ορισμένες ομάδες πληθυσμού στο έγκλημα. Ο Ferri υποστήριζε ότι το έγκλημα ως σύνολο δεν μπορεί να περιοριστεί με άρθρα του ποινικού κώδικα όσο καλοδιατυπωμένα κι αν είναι, αλλά με τη συνολική βελτίωση των αντίξοων ατομικών και κοινωνικών συνθηκών. Θεωρούσε ότι το έγκλημα είναι αποτέλεσμα των παραπάνω συνθηκών κι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος να αντιμετωπιστεί είναι να εξαλειφθούν όσο το δυνατόν πιο σύντομα τα αίτια που το προκαλούν. Πρέσβευε, επίσης, ότι, παρόλο που οι ποινικοί νόμοι δεν μπορούν να προσφέρουν αρκετά στη μείωση του εγκλήματος, είναι απολύτως απαραίτητοι για την προστασία της κοινωνίας. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, με τίτλο «Πρακτικές Μεταβολές», αποσκοπεί να παρουσιάσει τον τρόπο, με τον οποίο ο νόμος και η διοίκηση της φυλακής μπορούν να γίνουν πιο αποτελεσματικοί για την εξυπηρέτηση σκοπών της κοινωνικής άμυνας.

Το εγκληματολογικό έργο

Ο Enrico Ferri συνέχισε την επιστημονική μελέτη του εγκλήματος που είχε ξεκινήσει ο Cessare Lombroso δίνοντας έμφαση σε οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Ήταν αντίθετος με τα ποινικά συστήματα που βασίζονταν στην αντεκδίκηση και την τιμωρία, τα οποία, όπως πίστευε, μόνο χειροτέρευαν την σωφρονιστική διαδικασία και αντιπρότεινε με τη σειρά του την πρόληψη του εγκλήματος.

Ο Ferri παρουσίασε την θεωρία της εγκληματικής αιτιότητας το 1881, στην έκδοση μιας μελέτης για την εγκληματικότητα στη Γαλλία κατά την περίοδο 1876-1878. Η θεωρία του αναγνωρίζει τρεις διαφορετικούς παράγοντες που συσχετίζονται με το έγκλημα:
α- Παράγοντες του φυσικού και γεωγραφικού περιβάλλοντος
β- Παράγοντες του κοινωνικού περιβάλλοντος
γ- Παράγοντες που αφορούν την υπόσταση του ατόμου
Στην πρώτη έκδοση της μελέτης, σκιαγραφούσε τέσσερεις τύπους εγκληματία και αργότερα προσέθεσε άλλους δύο. Οι τύποι του εγκληματία στους οποίους κατέληξε είναι παρεμφερείς με τους αντίστοιχους του Lombroso κι είναι οι εξής:
α- Ο εκ γεννετής εγκληματίας: Εξ αιτίας της κληρονομικότητας είναι πιο πιθανό να ανταποκριθεί σε εγκληματικά ερεθίσματα
β- Ο παρανοϊκός εγκληματίας: Υποφέρει από κάποια πνευματική ασθένεια ή νευροψυχοπαθολογική διαταραχή.
γ- Ο ευερέθιστος εγκληματίας: Δύο τύποι ευερέθιστου εγκληματία
– Αυτός που υποφέρει από παρατεταμένη και χρόνια ψυχική ασθένεια
– Αυτός που υποφέρει από κάποιο συναισθηματικό ξέσπασμα
δ- Ο περιστασιακός εγκληματίας: Για την πλειοψηφία των εγκληματίων το έγκλημα εμφανίζεται ως απόρροια του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος
ε- Ο συνήθης εγκληματίας: Διαπράττει εγκλήματα λόγω του κοινωνικού περιβάλλοντος και το έγκλημα είναι για αυτόν μία επίκτητη συνήθεια
στ- Ο ακούσιος εγκληματίας: Όχι πλήρως ανεπτυγμένος τύπος

Υποστήριζε τη διαμόρφωση του θεωρητικού υπόβαθρου της κοινωνικής άμυνας ως αιτιολογία της τιμωρίας, χωρίς η συγκεκριμένη θεωρία να αποσκοπεί στην αποτροπή ή την επανένταξη του εγκληματία στην κοινωνία. Δεδομένων των θέσεων του βιολογικού θετικισμού, η μόνη λογική αντιμετώπιση των εγκληματιών, κατά το Ferri, είναι το να καταστούν οι εγκληματίες για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο ανίκανοι, ώστε να μην θέτουν σε κίνδυνο την ειρήνη και την ασφάλεια της κοινωνίας. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι αυτή η θεωρία αποτελεί παράδειγμα του πώς οι θέσεις σχετικά με την φύση του ανθρώπου οδηγούν σε πολιτικές αντιμετώπισης τόσο του εγκλήματος, όσο και των εγκληματιών. Παρόλα αυτά, ήταν ένθερμος υποστηρικτής των μέτρων πρόληψης του εγκλήματος, όσον αφορά στους «περιστασιακούς εγκληματίες», τα οποία είχαν σχέση με την κοινωνική αναμόρφωση και ορισμένες προσπάθειες επανένταξής.

Συνοψίζοντας κι ανακεφαλαιώνοντας, υπογραμμίζεται πως ο Ferri υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Θετικής σχολής της εγκληματολογίας. Το πιο γνωστό του βιβλίο, η «Εγκληματολογική Κοινωνιολογία» ασχολήθηκε άμεσα με τα πρακτικά προβλήματα της εγκληματικότητας, προβάλλοντας διαστάσεις, τις οποίες οι αμιγώς θεωρητικές ερμηνείες του εγκλήματος αρκετές φορές αδυνατούσαν να αποδώσουν. Κατά τον Ferri, η καλύτερη μέθοδος που θα μπορούσε να οδηγήσει στην όσο το δυνατόν πιο ικανοποιητική επίλυση του εγκληματικού φαινομένου είναι η μελέτη των αιτιών που το προκαλούν και η λήψη μέτρων που θα βασίζονταν σε αυτήν την μελέτη. Ακολουθώντας αρκετές από τις θέσεις του δασκάλου του Cesare Lombroso, προχώρησε παραπέρα προβάλλοντας την επιβολή ποινών υπό το πρίσμα της θεωρίας της κοινωνικής άμυνας και κατηγοριοποιώντας τους εγκληματίες, λαμβάνοντας υπόψη σε σημαντικό βαθμό κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Ως συγγραφέας, εγκληματολόγος και πολιτικός επηρέασε τόσο τη νομική και εγκληματολογική σκέψη της εποχής του, όσο και την γενικότερη επιστημονική πορεία της χώρας του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Νέστωρ Κουράκης, Ποινική Καταστολή, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα,
www.victimology.co.za,
www.expertos.monografias.com,
www.mexicolegal.com,
www.cas.usf.edu/criminology
www.marxists.org
www.infoplease.com
www.fullbooks.com
www.romanzieri.com

(Αναδημοσίευση από το Δεύτερο Τεύχος του «The Art of Crime», του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματικών Ερευνών).